Öldürücü soğuk deyince aklıma sakallarından buzlar sarkan kutup kaşifleri ve Everest’in doruğuna tırmanan dağcılar geliyor. Soğuk ısırması ve hipotermiyle kararmış parmaklar. Bu yüzden, sadece 10 santigrat derecede gerçekleşecek soğuk bir deneye katılmam istendiğinde şüpheliydim. Evet, 10 derece.
İlk anda bu kaidelerin hafif olduğunu düşündüm, donma düzeyinden uzak olacaktık, kutup kuralları ile alakası yoktu. Bedene zahmete sokmak için daha düşük sıcaklıklar gerektiğini düşünmüştüm ancak yanılmışım.
South Wales Üniversitesi’nden Profesör Damian Bailey, “Kulağa son derece dayanılır geliyor ancak aslında bu gerçek bir fizikî zorluk” diyor.
Soğuk konutların bedenimiz üzerindeki tesirini ve görünüşte ılık olan sıcaklıkların neden ölümcül olabileceğini keşfetmem için beni laboratuvarına davet etti.
Profesör Bailey, “Eğer beşerler maddi nedenlerle konutlarını ısıtmayı bırakırlarsa, yaşayacakları sıcaklık 10 derece olacaktır” dedi. Benim de öğreneceğim üzere, 10 derecelik sıcaklıkta uzun kalmanın kalp, akciğerler ve beyin üzerinde önemli bir tesiri var.
10°C’ye yanlışsız düşüş
Laboratuvarın ucundaki denetim odasına yönlendiriliyorum. İçerisi tamamı parlak metal olan duvarlar ile kalın ve ağır kapılardan oluşuyor. Bilim insanları bu hava geçirmez odada sıcaklık, nem ve oksijen düzeylerini hassas bir formda ayarlayabiliyor.
İçeri girdiğimde beni 21 derecelik sıcaklık karşılıyor. Plan, 21’de başlamak etap kademe sıcaklığı 10°C’ye düşürmek ve bedenimin buna nasıl reaksiyon vereceğini incelemek. Birinci olarak, bedenimde şimdiye kadar yapılan en derinlemesine tahlil için sayısız son teknoloji alete bağlanıyorum.
Göğsümde, kollarımda ve bacaklarımda beden ısımı, nabzımı ve kan basıncımı takip edecek monitörler var. Prof Bailey, bedenime öbür bir sensör takarken takarken, “Yıldız Savaşları’ndan fırlamış üzere görüneceksin” diyor.
Alnımdaki birinci ter boncukları belirirken, başıma, beynimdeki kan akışını izlemek için bir kulaklık takıldı. Bir ultrason boynumdaki karotis arterleri (şahdamarı olarak bilinen atardamarlar) dinlerken, beynime giden kanın ritmik atışını duymak garip bir halde inanç verici, soluduğum havayı tahlil eden devasa bir tüpe nefes alıp veriyorum.
Ölçümler tamam. Odadaki bilim insanları, bedenimin 21 derecede nasıl performans gösterdiğini biliyorlar. Akabinde havalandırma devreye giriyor ve serin bir esinti kademeli olarak odadaki sıcaklığı düşürüyor.
Prof Bailey, “Biz konuşurken beyniniz sıcaklığını ölçmek için kanınızın tadına bakıyor ve bedeninizin geri kalanına sinyaller gönderiyor” diyor.
Amaç, çekirdeğimi, yani kalbim ve karaciğerim de dahil olmak üzere ana organlarımı, 37C civarında tutmak. Bedenimin içinde meydana gelen değişikliklerin hâlâ farkında değildim ancak dışarıda bu değişimin izleri görülmeye başlıyor.
Oda sıcaklığı 18 dereceye düştüğünde artık terlemiyordum ve kollarımdaki tüyler beden sıcaklığımı korumak için havalanıyor.
Prof Bailey havalandırma gürültüsü ortasında, “Bilim bize 18 derecenin kırılma noktası olduğunu söylüyor. Beden artık bu sıcaklığı korumak için çalışıyor” diye bağırıyor.
Parmaklarım üşümeye ve beyazlamaya başlıyor. Vazokonstriksiyon olarak bilinen fizyolojik olay başlıyor. Ellerimdeki kan damarları, sıcak kanı , kritik organlara saklayabilmek için kendini kapatılıyor.
Eğer karşı cins olsaydım bu daha süratli olacaktı. Portsmouth Üniversitesi’nden Doktor Clare Eglin, “Kadınlar soğuğu daha çok hissetme eğilimindedir, zira hormonlar (östrojen) ellerindeki, ayaklardaki kan damarlarının daralma mümkünlüğünü artırır ve bu bizi üşütür” diyor.
Kaslarım ısı üretmek için titremeye başladığında sıcaklık 11.5 inmişti. 10 dereceye ulaşıldığında havalandırma kapandı. Bir rahatsızlık hissediyorum evet lakin donmuyorum. Tüm beden ölçümlerimizi bu sıcaklıkta tekrarlıyoruz. 10 derecenin beni etkileyeceğinden kuşku etmemin yanlış olduğu bu noktada anlaşılıyor.
Kadınlar da vazokonstriksiyon daha hızlı
Prof Bailey, “Vücut 10 derecede çok sıkı çalışıyor” diyor. Beni şoke eden şey, beyne giden kan akışındaki değişiklikle birlikte, form sıralama oyununu tamamlamamın ne kadar uzun sürdüğü oluyor.
Prof Bailey, “Bu sıcaklıkta beyne daha az kan iletiyorsunuz. Bu nedenle beyne daha az oksijen ve daha az glikoz [şeker] giriyor ve bu zihin jimnastiğiniz üzerinde olumsuz bir tesir yaratıyor” diye özetliyor.
Vücudum, ana amacı olan, temel beden sıcaklığımı sabit tutma emeline ulaşıyor lakin yalnızca daha fazla çalışmak zorunda kalarak.
Kalbim daha süratli atarken ve kan basıncım da süratle yükselirken, bedenime daha ağır bir halde sıcak kan pompalıyorum. Prof Bailey, “Artan kan basıncı felç ve kalp krizi için risk faktörüdür” diyor.
Prof Bailey, kanın yapısının da değiştiğini ve “biraz pekmez üzere olduğunu” söylüyor. Bu daha tok ve yapışkan olan kan tıpkı vakitte tehlikeli bir damar tıkanıklığı riski de artırıyor. Kalp krizleri ve inmeler bu nedenle kışın daha sık görülüyor.
Prof Bailey, “Kanıtlar, soğuğun sıcaktan daha ölümcül olduğunu açıkça gösteriyor. Soğuk algınlığından kaynaklanan ölümlerin sayısı, sıcaktan kaynaklanan ölümlerden daha fazla” diyor. “Bu yüzden, nitekim soğuk kaynaklı tehditlere karşı daha fazla farkında olunması gerektiğini düşünüyorum”
Grip üzere kış aylarında ortaya çıkan birçok enfeksiyon soğuktan yararlanır. Enfeksiyona bağlı akciğerlerde iltihaplanma durumu olan zatürre, soğuk havalardan sonra daha sık görülür.
Virüslerin yayılması daha kolaydır zira pencerelerin kapalı olduğu ve virüsleri uzaklaştıracak pak havanın olmadığı iç yerlerde buluşma olasılığımız daha yüksektir. Soğuk ayrıyeten virüslerin beden dışında hayatta kalmasını kolaylaştırır ve soğuk havada, virüsleri hapseden nem daha azdır.
Yale Üniversitesi’nden bir immünobiyolog olan Profesör Akiko Iwasaki, kuru havanın virüslerin daha uzak uzaklıklara seyahat etmesine müsaade verdiğini söylüyor. O soğuk havalarda nefes almanın, burunda işlemeye başlayan bağışıklık sisteminin çalışmasını nasıl etkilediğini görmek için deneyler yaptı.
Prof Iwasaki şöyle anlatıyor:
“Düşük sıcaklıklarda, bağışıklık yansınızın tesiri azalır ve bu, virüsün burnunuzun içinde daha aktif olmasını sağlayabilir.”
Peki ne yapabilirsiniz?
İdeal bir dünyada, hepimiz içinde bulunduğumuz odayı en az 18 dereceye kadar ısıtırdık. Bu mümkün olmadığında yaşananları ise Prof Bailey “bir dağcılık seyahatine hazırlanmak gibi” karşılaştırmasını yapıyor.
Yünden yapılmış olanlar üzere düzgün yalıtım sağlayan giysiler giyin. Eldivenler ve sıcak tutan çoraplar şapkadan daha kıymetlidir (ama yünlü bir şapka da yardımcı olacaktır). Daha yüksek karbonhidrat içeren besinler tercih edin. Tüm günü bir koltukta oturarak ve TV izleyerek değil, hareket ederek daha fazla beden ısısı üreterek geçirmeye çalışın.