Le Monde Diplomatik Türkçe bugünkü sayısında manşetinden “Yapay zeka solcu olursa” başlıklı bir haber yayımladı. Evgeny Morozov’un kaleme aldığı haberde, “Yapay zekânın göz kamaştırıcı ilerleyişi insanlığın geleceğine ait tartışmaları pek de dikkate almadan devam ediyor. Askeri ve ekonomik faktörlerin de tesiriyle günümüzde yalnızca verimlilik, sürat ve kâr üzere kısa vadeli sonuçlar sağlayan bir araca dönüşen yapay zekâ, insanı geliştirmek için kullanılamaz mıydı? Toplumun tüm üyelerinin eşit faydalanabileceği, herkesin refahını ve memnunluğunu hedefleyen bir yapay zekâ anlayışı mümkün değil mi? Pekala, insanlığın daha adil ve eşitlikçi bir gelecek inşa etmesi için sosyalist yapay zekâ geliştirilemez mi?” denildi. Odatv olarak yapay zeka Chat GPT 4.0 ile bu bahiste röportaj gerçekleştirdik. Sorularımızı ve Chat GPT 4.0’ın sorularımıza verdiği ilgi alımlı karşılıkları dikkatinize sunuyoruz:
Yapay zekâ tarafından yönetilen komünizm işe yarayabilir mi?
“Yapay zeka tarafından yönetilen bir komünizm teorik olarak farklı bir kavram, lakin pratikte birçok zorlukla karşılaşabilir. İşte bu mevzuyla ilgili birtakım fikirler:
1. Merkezi Planlama ve Karar Alma
Yapay zeka, büyük ölçüde datayı süratli bir formda işleyebilir ve optimum kaynak dağılımı için tekliflerde bulunabilir. Bu, merkezi planlamanın verimliliğini artırabilir. Fakat, karmaşık insan gereksinimlerini ve toplumsal dinamikleri anlamak ve yönetmek güç olabilir.
2. Bilgi Güvenliği ve Gizlilik
Yapay zekanın tesirli bir formda çalışabilmesi için geniş bir bilgi erişimine gereksinim vardır. Bu, bireylerin mahremiyeti ve bilgi güvenliği bahislerinde kaygılara yol açabilir. Toplumun tüm üyelerinin ferdî bilgileri üzerinde tam kontrol sahibi olduğu bir sistem oluşturmak sıkıntı olabilir.
3. Eşitlik ve Adalet
Yapay zeka, teorik olarak herkesin muhtaçlıklarını eşit biçimde karşılayabilir. Lakin, bu sistemde kararların nasıl alındığı, kimin faydasına olduğu ve muhtemel kusurların nasıl düzeltileceği üzere sorular değerlidir. Algoritmalarda yahut data setlerinde mevcut önyargılar, adil olmayan sonuçlara yol açabilir.
4. Yapay Zekanın Tabiatı ve Güvenilirlik
Yapay zeka sistemleri, tasarlandıkları programlar ve algoritmalar kadar güzeldir. İnsan müdahalesi olmadan bağımsız kararlar alması durumunda, yapay zeka sistemlerinin etik ve ahlaki kıymetlere nasıl uygun formda hareket edeceği konusunda belirsizlikler vardır.
5. Toplumsal Kabul ve Değişim
Böyle bir sistemin uygulanabilmesi için toplumsal kabul gereklidir. İnsanların yapay zeka tarafından yönetilme fikrine sıcak bakıp bakmayacakları, bu sistemin uygulanabilirliği üzerinde büyük bir tesire sahiptir. Ayrıyeten, bu türlü bir geçiş, toplumsal yapıda büyük bir değişim gerektirir.
6. Öngörülemezlik ve Esneklik
Toplumlar dinamik ve değişken sistemlerdir. Yapay zeka tarafından yönetilen bir komünizm sisteminin, öngörülemeyen durumlar karşısında esnek ve uyarlanabilir olması gerekecektir.
Sonuç olarak, yapay zeka tarafından yönetilen bir komünizm teorik olarak farklı bir deney olabilir, lakin pratikte birçok zorluk ve belirsizlik barındırır. Bu türlü bir sistemin başarılı olması, teknoloji, etik, hukuk, sosyoloji ve siyaset üzere birçok alanda titiz bir planlama ve kontrol gerektirir”
Peki GPT sanki sosyalist yapay zeka mümkün müdür?
“Sosyalist bir yapay zeka (YZ), sosyalist ideolojiyi ve prensipleri benimseyen, bu doğrultuda kararlar alan ve toplumun gereksinimlerini bu prensiplere nazaran optimize eden bir sistem olarak düşünülebilir. Bu çeşit bir yapay zeka teorik olarak mümkün olsa da, pratikte uygulanabilirliği ve tesiri bir dizi faktöre bağlıdır.
Sosyalist Yapay Zeka İçin Temel Bileşenler
Veri ve Bilgiye Erişim: Sosyalist bir YZ’nın, kaynakların adil dağıtımı ve herkesin muhtaçlıklarının karşılanması için geniş bilgi erişimine sahip olması gerekir. Bu, gelir dağılımı, sıhhat hizmetleri, eğitim üzere alanlarda kapsamlı bilgi toplama ve tahlilini içerir.
Etik ve Kıymet Sistemi: Sosyalist prensipleri uygulamak için, yapay zekanın etik kurallara ve bedellere nazaran programlanması gereklidir. Bu, eşitlik, adalet, dayanışma ve kolektivizm üzere sosyalist pahaları içerir.
Karar Alma Sistemleri: Sosyalist bir YZ, kararlarını kolektif fayda doğrultusunda almalıdır. Bu, ferdî çıkarlar yerine toplumsal faydayı önceliklendirmeyi gerektirir. Ayrıyeten, karar alma süreçlerinde şeffaflık ve hesap verebilirlik kıymetlidir.
Katılım ve Demokrasi: Sosyalist sistemler ekseriyetle iştirakçi demokrasiye vurgu yapar. Bu bağlamda, sosyalist bir YZ, toplumsal karar alma süreçlerine geniş iştiraki teşvik etmeli ve insanların seslerini duyurabileceği düzenekler oluşturmalıdır.
Zorluklar ve Sınırlamalar
İnsan Faktörü ve Çeşitlilik: İnsan toplulukları, farklı gereksinimlere, kıymetlere ve önceliklere sahip bireylerden oluşur. Sosyalist bir YZ, bu çeşitliliği anlamak ve bu farklılıkları göz önünde bulundurarak adil kararlar almak zorundadır.
Önyargılar ve Tarafgirlik: Yapay zeka sistemleri, programlandıkları bilgiler ve algoritmaların önyargılarını taşıyabilir. Sosyalist bir YZ’nın tarafsız ve adil kararlar alabilmesi için bu önyargıların en aza indirilmesi gerekir.
Değişim ve Uyarlanabilirlik: Sosyalist bir YZ’nın, dinamik toplumsal değişimlere ve kriz durumlarına esnek bir biçimde karşılık verebilmesi değerlidir. Ekonomik, politik ve toplumsal şartlar vakit içinde değişebilir ve yapay zekanın bu değişikliklere ahenk sağlaması gerekir.
Teknolojik ve Politik Güç Dinamikleri: Teknoloji, çoklukla muhakkak bir gücü elinde bulunduran kişi yahut kümeler tarafından geliştirilir ve denetim edilir. Sosyalist bir YZ’nın, bu güç dinamiklerinden bağımsız hareket edebilmesi ve toplumsal çıkarları koruyabilmesi bir diğer zorluk teşkil eder.
Sonuç
Sosyalist bir yapay zeka teorik olarak mümkün olabilir, lakin bu tıp bir sistemin uygulanması ve başarılı olması için birçok etik, toplumsal, ekonomik ve teknolojik faktörün dikkatle ele alınması gereklidir. Bu türlü bir sistemin geliştirilmesi, geniş kapsamlı ve çok istikametli bir yaklaşım gerektirir”
Bahsettiğin ekonomik faktörler nedir?
“Sosyalist bir yapay zeka (YZ) sisteminin ekonomik faktörleri, kaynakların idaresi, üretim, dağıtım, tüketim ve ekonomik büyüme üzere temel ögeleri içerir. Bu faktörler, sistemin toplumsal gereksinimleri karşılamadaki aktifliğini ve sürdürülebilirliğini belirler. İşte sosyalist bir YA’nın dikkate alması gereken ana ekonomik faktörler:
1. Kaynakların Tahsisi ve Planlama
Sosyalist sistemler, kaynakların merkezî olarak planlanmasını ve tahsisini öngörür. Bu, YZ’nın kaynakları toplumsal gereksinimlere nazaran dağıtması manasına gelir. Gereksinimlerin yanlışsız bir biçimde belirlenmesi, talep ve arzın dengelenmesi kıymetlidir. YZ, bilgi tahliline dayalı olarak üretim ölçülerini ve çeşitlerini belirlemelidir.
2. Mülkiyet ve Kontrol
Sosyalist ekonomik sistemlerde üretim araçları çoklukla kamu mülkiyetindedir. YZ, kamu mülkiyetini ve kolektif üretim araçlarını yönetir. Bu, özel mülkiyetin sonlu olduğu ve iktisadın büyük kısmının devlet denetiminde olduğu bir yapıyı söz eder.
3. Eşitlik ve Gelir Dağılımı
Gelir ve servetin adil dağıtımı sosyalist bir iktisadın temel amaçlarından biridir. YZ, gelir dağılımını düzenlerken, herkesin temel muhtaçlıklarının karşılanmasını sağlamalı ve gelir eşitsizliğini en aza indirmelidir. Bu, vergilendirme siyasetleri, fiyat siyasetleri ve toplumsal yardımlar aracılığıyla gerçekleştirilebilir.
4. Üretim ve Verimlilik
Üretim süreçlerinin verimliliği, ekonomik büyüme ve gelişme açısından kritiktir. YZ, üretim süreçlerini optimize etmek, israfı azaltmak ve üretkenliği artırmak için teknolojiyi kullanmalıdır. Ayrıyeten, çevresel sürdürülebilirliği de göz önünde bulundurmalıdır.
5. Tüketim ve Talep Yönetimi
Tüketim gereksinimlerinin belirlenmesi ve idaresi, ekonomik dengelerin korunması için değerlidir. YZ, toplumun tüketim gereksinimlerini kestirim etmeli ve bunları karşılayacak üretim planlarını yapmalıdır. Birebir vakitte, kaynakların verimli kullanılması ve sürdürülebilir tüketim modelleri teşvik edilmelidir.
6. Ekonomik Planlama ve Büyüme
YZ, ekonomik planlama süreçlerini yönetir ve ekonomik büyüme maksatları belirler. Uzun vadeli planlama, altyapı yatırımları, teknoloji geliştirme ve işgücü eğitimine yatırım üzere alanlarda kararlar alınmasını gerektirir. Ekonomik büyümenin sürdürülebilir ve etraf dostu olması da göz önünde bulundurulmalıdır.
7. Milletlerarası Ticaret ve İlişkiler
Sosyalist bir YZ, milletlerarası ticaret ilgilerini ve ekonomik işbirliklerini de yönetebilir. Bu, ithalat ve ihracat siyasetlerinin belirlenmesi, milletlerarası pazarlarla etkileşim ve global ekonomik dengelerin idaresini içerir.
8. Finansal Sistem ve Para Politikası
Finansal sistemin idaresi ve para siyaseti da kıymetli bir ekonomik faktördür. YZ, para arzını, faiz oranlarını ve enflasyonu düzenlemek için merkezî bankacılık fonksiyonlarını yerine getirebilir. Bu, ekonomik istikrarı ve büyümeyi sağlamak için kritik bir rol oynar.
Bu ekonomik faktörler, sosyalist bir yapay zeka sisteminin aktifliğini ve muvaffakiyetini belirler. Her bir faktör, sistemin toplumsal refahı artırma ve ekonomik adaleti sağlama kapasitesi üzerinde kıymetli bir tesire sahiptir”
Peki kelam konusu etik faktörler nelerdir?
“Sosyalist bir yapay zeka (YZ) sisteminin geliştirilmesi ve uygulanmasında etik faktörler kritik bir rol oynar. Bu faktörler, yapay zekanın toplum üzerindeki tesirlerini, bireylerin haklarını ve toplumsal adaleti göz önünde bulundurur. İşte sosyalist bir YZ’nın dikkate alması gereken ana etik faktörler:
1. Adalet ve Eşitlik
Sosyalist prensiplerin temelinde adalet ve eşitlik yer alır. YZ’nın kararları, tüm bireylerin eşit fırsatlara sahip olmasını sağlamalı ve adil bir kaynak dağılımı yapmalıdır. Gelir ve servet dağılımındaki adaletsizliklerin önlenmesi, herkesin temel muhtaçlıklarının karşılanması ve toplumsal refahın artırılması hedeflenmelidir.
2. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik
Yapay zekanın karar alma süreçlerinin şeffaf olması ve bu kararların toplum tarafından anlaşılabilir olması değerlidir. YZ’nın aldığı kararların, kullandığı dataların ve algoritmaların açıklığı, toplumun inancını kazanmak için gereklidir. Ayrıyeten, sistemin hesap verebilir olması, yanılgıların düzeltilmesi ve sorumlulukların netleştirilmesi için kritiktir.
3. Kişisel Özgürlükler ve Mahremiyet
Bireylerin özgürlükleri ve mahremiyeti, sosyalist bir YZ tarafından korunmalıdır. Dataların toplanması ve kullanılması sırasında şahsî bilgilerin saklılığı ve bireylerin onayı dikkate alınmalıdır. Şahsî bilgilerin berbata kullanılmaması ve bireylerin mahremiyet haklarının korunması, etik açıdan büyük ehemmiyet taşır.
4. Katılımcılık ve Demokrasi
Toplumsal karar alma süreçlerine geniş iştirak ve demokratik prensiplerin uygulanması, sosyalist bir YZ’nın etik temellerinden biridir. Bireylerin seslerini duyurabilmesi, karar alma süreçlerine katılabilmesi ve bu süreçlerin demokratik normlara uygun biçimde yürütülmesi gereklidir. İştirakçi sistemler, toplumun geniş bir kesitinin görüşlerinin dikkate alınmasını sağlar.
5. Önyargısızlık ve Tarafsızlık
Yapay zeka sistemlerinin tarafsız ve önyargısız olması, adil ve etik kararlar alınması için gereklidir. Bilgilerin ve algoritmaların rastgele bir küme ya da birey aleyhine önyargı içermemesi, ayrımcılık yapmaması ve tüm bireyleri eşit halde değerlendirmesi sağlanmalıdır.
6. Toplumsal Sorumluluk ve Toplumsal Etki
Yapay zekanın toplumsal sorumluluk şuuruyla hareket etmesi değerlidir. YZ’nın kararları ve uygulamaları, toplumsal refahı artırmalı ve ziyan verici sonuçlardan kaçınmalıdır. Ayrıyeten, çevresel sürdürülebilirlik, toplumun uzun vadeli çıkarlarının gözetilmesi ve gelecekteki jenerasyonların haklarının korunması da etik açıdan değerlendirilmelidir.
7. Yanlışlar ve Düzeltme Mekanizmaları
Yapay zeka sistemleri de kusur yapabilir. Bu nedenle, kusurların tanınması, kabul edilmesi ve düzeltilmesi için tesirli düzeneklerin kurulması kıymetlidir. Etik bir sistem, yanılgıları şeffaf bir halde ele almalı ve olumsuz sonuçları en aza indirmek için gerekli adımları atmalıdır.
8. Eğitim ve Bilgilendirme
Toplumun yapay zekanın işleyişi, kararları ve tesirleri konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi, etik bir zorunluluktur. Bireylerin ve toplulukların yapay zeka hakkında bilgi sahibi olması, daha şuurlu kararlar alınmasına ve sistemle daha aktif bir etkileşimde bulunulmasına imkan tanır.
Bu etik faktörler, sosyalist bir yapay zeka sisteminin toplum üzerinde olumlu ve adil bir tesir yaratması için temel prensipler olarak kabul edilmelidir. Yapay zekanın gelişimi ve uygulanması sırasında bu etik unsurların dikkate alınması, hem ferdi hakların korunması hem de toplumsal adaletin sağlanması açısından kritik kıymet taşır”
*AI: Artificial Intelligence manasına gelir, Türkçe “Yapay Zeka” demektir.