Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlük Fermanı), 1215 yılında, İngiltere Hükümdarı John tarafından imzalanmıştır. Magna Carta ile hükümdarın yetkilerini sonlandırılarak derebeylerine kimi haklar tanınmıştır. Magna Carta, insan hakları kavramına dair birinci resmi evrak kabul edilmektedir.
Bu belgeyi, On Üç Koloni’nin Büyük Britanya Krallığı’ndan ayrılıp bağımsızlıklarını ilan ettikleri, 4 Temmuz 1776 tarihinde kabul edilen Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi takip etmiştir.
Bunların ardındansa, Fransız Devrimi’nden (1789) sonra yayımlanan ve özgürlük, eşitlik ve kardeşlik üzere kavramların yer aldığı İnsan Hakları Bildirisi gelmiştir.
İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’nin Ortaya Çıkışı
İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’nin ortaya çıkışında, II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında yaşanan tüm yıkıcı tesirlerin akabinde, bireylere tanınan hak ve özgürlükleri garanti altına alma ve her açıdan büyük ziyanlara yol açan savaşların önüne geçebilme fikirleri tesirli olmuştur.
Bildirgenin İmzalanması
İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi tarafından Haziran 1948’de hazırlanmış, birkaç değişikliğin akabinde 10 Aralık 1948 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Paris, Fransa’da düzenlenen 183. oturumunda kabul edilmiştir.
İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi, çekimser kalan sekiz ülke dışında, tüm ülkelerin oyuyla kabul edilmiştir.
Çekimser kalan sekiz ülke; Çekoslavakya, Polonya, Sovyetler Birliği, Beyaz Rusya, Ukrayna ve Yugoslavya olmak üzere altı sosyalist ülke ile Suudi Arabistan ve Güney Afrika’dır.
İnsan Hakları Günü
Bildirgenin imzalandığı 10 Aralık, her yıl İnsan Hakları Günü olarak kutlanmaktadır. Ayrıyeten klasik olarak Nobel Barış Mükafatı her yıl bu tarihte verilmektedir.
İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’nin Önemi
İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi, demokratik anayasalarla korunan temel, uygar ve siyasi hakların yanı sıra ekonomik, toplumsal ve kültürel hakları da tarifli hale getirmiştir.
Bildirge yasal olarak bağlayıcı olmasa da hükümetler, bildirgede yer alan insan haklarının üniversal ve tesirli bir formda tanınmasını ve korunmasını garanti altına alan önlemlerle kendilerini ve halklarını taahhüt ederler.
İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi
İnsanlık ailesinin bütün üyelerinin doğal yapısındaki onuru ile eşit ve devredilemez haklarını tanımanın dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olduğunu,
İnsan haklarını göz gerisi etmenin ve hor görmenin, insanlığın vicdanında infial uyandıran barbarca aksiyonlara yol açtığını ve insanların kaygı ve yoksunluktan kurtulması, konuşma ve inanma özgürlüğüne sahip olacağı bir dünyanın ortaya çıkmasının sıradan insanların en yüksek hasreti olarak ilan edilmiş bulunduğunu, insanın zorbalık ve baskıya karşı son deva olarak başkaldırmak zorunda kalmaması için, insan haklarının hukukun egemenliğiyle korunmasının kıymetli olduğunu,
Uluslar ortasında dostça münasebetler geliştirmenin değerli olduğunu,
Birleşmiş Milletler halklarının, Birleşmiş Milletler Kuruluş Dokümanında, temel insan haklarına, kişinin onuruna ve kıymetine, erkekler ile bayanların hak eşitliğine olan inançlarını teyit ettiklerini ve daha geniş özgürlük içinde toplumsal gelişme ve daha âlâ bir hayat seviyesini sağlamaya kararlı olduklarını,
Üye Devletlerin, Birleşmiş Milletlerle işbirliği içinde, insan haklarının ve temel özgürlüklerin üniversal olarak hürmet görmesi ve gözetilmesini sağlamayı taahhüt ettiklerini,
Bu hak ve özgürlüklerde ortak bir anlayışa sahip olmanın, bu taahhüdün tam olarak gerçekleşmesi için büyük ehemmiyet taşıdığını göz önüne alarak,
Bütün halklar ve uluslar için bir ortak muvaffakiyet ölçüsü olarak bu insan Hakları Üniversal Bildirgesini ilan eder; o denli ki,
Her birey ve toplumun her organı bu bildirgeyi ebediyen göz önünde bulundurarak, bu hak ve özgürlüklere hürmetin yerleşmesini amaçlayan eğitim ve öğretim yoluyla; ve hem üye Devletlerin halklarında hem de egemenlikleri altındaki halklarda bu hak ve özgürlüklerin üniversal ve aktif olarak tanınmasını ve gözetilmesini amaçlayan ulusal ve milletlerarası tedrici tedbirler alarak gayret göstersinler.
Madde 1
Bütün beşerler özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdanla donatılmışlardır, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.
Madde 2
1) Herkes ırk, renk, cinsiyet, lisan, din, siyasal ya da diğer tipten kanaat, ulusal ya da toplumsal köken, mülkiyet, doğuş yahut öteki cinsten statü üzere rastgele bir ayrım gözetilmeksizin, bu bildirgede belirtilen bütün hak ve özgürlüklere sahiptir.
2) Ayrıyeten, bağımsız, vesayet altında ya da kendi kendini yönetemeyen ya da egemenliği öbür yollardan sınırlanmış bir ülke olsun ya da olmasın, bir kişinin uyruğu olduğu ülke ya da memleketin siyasal, hukukî ya da milletlerarası statüsüne dayanarak hiçbir ayrım yapılamaz.
Madde 3
Herkesin yaşama hakkı ile kişi özgürlüğü ve güvenliğine hakkı vardır.
Madde 4
Hiç kimse, kölelik ya da kulluk altında tutulamaz; her tipten kölelik ve köle ticareti yasaktır.
Madde 5
Hiç kimseye azap ya da zalimce, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da ceza uygulanamaz.
Madde 6
Herkesin, nerede olursa olsun, yasa önünde bir kişi olarak tanınma hakkı vardır.
Madde 7
Herkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin yasa tarafından eşit korunmaya hakkı vardır. Herkes, bu bildirgeye muhalif rastgele bir ayrımcılığa ve ayrımcı kışkırtmalara karşı eşit korunma hakkına sahiptir.
Madde 8
Herkesin anayasa ya da maddeyle tanınmış temel haklarını ihlal eden aksiyonlara karşı yetkili ulusal mahkemeler eliyle aktif bir yargı yolundan yararlanma hakkı vardır.
Madde 9
Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez.
Madde 10
Herkesin, hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesinde ve kendisine rastgele bir hata isnadında bağımsız ve yansız bir mahkeme tarafından tam bir eşitlikle, hakça ve kamuya açık olarak yargılanmaya hakkı vardır.
Madde 11
1) Kendisine cezai bir kabahat yüklenen herkesin, savunması için gerekli olan tüm garantilerin tanındığı, kamuya açık bir yargılanma sonucunda suçluluğu yasaya nazaran kanıtlanıncaya kadar hatasız sayılma hakkı vardır.
2) Hiç kimse, işlendiği sırada ulusal ya da memleketler arası hukuka nazaran hata oluşturmayan rastgele bir fiil yapmak ya da yapmamaktan ötürü hatalı sayılamaz. Kimseye, hatanın işlendiği sırada maddelerde öngörülen cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Madde 12
Hiç kimsenin özel ömrüne, ailesine, konutuna ya da yazışmasına keyfi olarak karışılamaz, onuruna ve ismine saldırılamaz. Herkesin, bu üzere müdahale ya da akınlara karşı yasa tarafından korunma hakkı vardır.
Madde 13
1) Herkesin, her Devletin hudutları içinde seyahat ve oturma özgürlüğüne hakkı vardır.
2) Herkes, kendi ülkesi de dahil, rastgele bir ülkeden ayrılma ve o ülkeye dönme hakkına sahiptir.
Madde 14
1) Herkesin, daima baskı altında tutulduğunda, öteki ülkelere sığınma ve kabul edilme hakkı vardır.
2) Sahiden siyasal nitelik taşımayan kabahatlerden kaynaklanan ya da Birleşmiş Milletlerin hedef ve unsurlarına ters fiillerden kaynaklanan kovuşturma durumunda, bu hak ileri sürülemez.
Madde 15
1) Herkesin bir ülkenin yurttaşı olmaya hakkı vardır.
2) Hiç kimse keyfi olarak uyrukluğundan mahrum bırakılamaz, kimsenin uyrukluğunu değiştirme hakkı yadsınamaz.
Madde 16
1) Yetişkin erkeklerle bayanların, ırk, uyrukluk ya da din bakımından rastgele bir sınırlama yapılmaksızın, evlenmeye ve bir aile kurmaya hakkı vardır. Evlenmede, evlilikte ve evliliğin bozulmasında hakları eşittir.
2) Evlilik, fakat evlenmeye niyetlenen eşlerin özgür ve tam oluruyla yapılır.
3) Aile, toplumun doğal ve temel ünitesidir; toplum ve Devlet tarafından korunur.
Madde 17
1) Herkesin, tek başına ya da diğerleriyle paydaşlık içinde, mülkiyet hakkı vardır.
2) Kimse mülkiyetinden keyfi olarak mahrum bırakılamaz.
Madde 18
Herkesin niyet, vicdan ve din özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, din yahut inancını değiştirme özgürlüğünü ve din yahut inancını, tek başına yahut topluca ve kamuya açık yahut özel olarak öğretme, uygulama, ibadet ve uyma yoluyla açıklama özgürlüğünü de kapsar.
Madde 19
Herkesin kanaat ve tabir özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, müdahale olmaksızın kanaat taşıma ve rastgele bir yoldan ve ülke sonlarını gözetmeksizin bilgi ve fikirlere ulaşmaya çalışma, onları edinme ve yayma özgürlüğünü de kapsar.
Madde 20
1) Herkes, barış içinde toplanma ve örgütlenme hakkına sahiptir.
2) Hiç kimse, bir örgüte üye olmaya zorlanamaz.
Madde 21
1) Herkes, direkt ya da serbestçe seçilmiş temsilcileri aracılığıyla ülkesinin idaresine katılma hakkına sahiptir.
2) Herkesin, ülkesinde kamu hizmetlerinden eşit yararlanma hakkı vardır.
3) Halk iradesi, hükümet otoritesinin temelini oluşturmalıdır; bu irade, genel ve eşit oy hakkı ile kapalı ve özgür oylama yoluyla, muhakkak aralıklarla yapılan dürüst seçimlerle belirtilir.
Madde 22
Herkesin, toplumun bir üyesi olarak, toplumsal güvenliğe hakkı vardır; ulusal uğraşlarla, milletlerarası işbirliği yoluyla ve her Devletin örgütlenme ve kaynaklarına nazaran herkes insan onuru ve kişiliğin özgür gelişmesi bakımından vazgeçilmez olan ekonomik, toplumsal ve kültürel haklarının gerçekleştirilmesi hakkına sahiptir.
Madde 23
1) Herkesin çalışma, işini özgürce seçme, adil ve elverişli şartlarda çalışma ve işsizliğe karşı korunma hakkı vardır.
2) Herkesin, rastgele bir ayrım gözetilmeksizin, eşit iş için eşit fiyata hakkı vardır.
3) Çalışan herkesin, kendisi ve ailesi için insan onuruna yaraşır bir hayat sağlayacak seviyede, adil ve elverişli fiyatlandırılmaya hakkı vardır; bu, gerekirse, öbür toplumsal korunma yollarıyla desteklenmelidir.
4) Herkesin, çıkarını korumak için sendika kurma ya da sendikaya üye olma hakkı vardır.
Madde 24
Herkesin, dinlenme ve boş vakte hakkı vardır; bu, iş saatlerinin makul ölçüde sonlandırılması ve muhakkak aralıklarla fiyatlı tatil yapma hakkını da kapsar.
Madde 25
1) Herkesin, kendisinin ve ailesinin sıhhati ve güzel yaşaması için kâfi yaşama standartlarına hakkı vardır; bu hak, beslenme, giysi, konut, tıbbi bakım ile gerekli toplumsal hizmetleri ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ya da kendi kontrolünün dışındaki şartlardan kaynaklanan öteki geçimini sağlayamama durumlarında güvenlik hakkını da kapsar.
2) Anne ve çocukların özel bakım ve yardıma hakları vardır. Tüm çocuklar, evlilik içi ya da dışı doğmuş olmalarına bakılmaksızın, tıpkı toplumsal müdafaadan yararlanır.
Madde 26
1) Herkes, eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, en azından birinci ve temel tahsil evrelerinde parasızdır. İlköğretim mecburidir. Teknik ve mesleksel eğitim herkese açıktır. Yüksek tahsil, yeteneğe nazaran herkese eşit olarak sağlanır.
2) Eğitim, insan kişiliğinin tam geliştirilmesine, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeye yönelik olmalıdır. Eğitim, bütün uluslar, ırklar ve dinî kümeler ortasında anlayış, müsamaha ve dostluğu yerleştirmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışı muhafaza yolundaki etkinliklerini güçlendirmelidir.
3) Ana-babalar, çocuklarına verilecek eğitimi seçmede öncelikli hak sahibidir.
Madde 27
1) Herkes, topluluğun kültürel ömrüne özgürce katılma, sanattan yararlanma ve bilimsel gelişmeye katılarak onun faydalarını paylaşma hakkına sahiptir.
2) Herkesin kendi yaratısı olan bilim, yazın ve sanat eserlerinden doğan manevi ve maddi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır.
Madde 28
Herkesin bu bildirgede ileri sürülen hak ve özgürlüklerin tam olarak gerçekleşebileceği bir toplumsal ve milletlerarası nizama hakkı vardır.
Madde 29
1) Herkesin, kişiliğinin özgürce ve tam gelişmesine imkan sağlayan tek ortam olan topluluğuna karşı ödevleri vardır.
2) Herkes, hak ve özgürlüklerini kullanırken, lakin oburlarının hak ve özgürlüklerinin yeterince tanınması ve bunlara hürmet gösterilmesinin sağlanması ile demokratik bir toplumdaki ahlak, kamu tertibi ve genel refahın adil gereklerinin karşılanması hedefiyle, kanunla belirlenmiş sınırlamalara bağlı olabilir.
3) Bu hak ve özgürlükler, hiçbir şartta Birleşmiş Milletlerin hedef ve unsurlarına karşıt olarak kullanılamaz.
İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’nin Değiştirilemezliği
Madde 30
Bu bildirgenin hiçbir kararı, rastgele bir Devlet, küme ya da bireye, burada belirtilen hak ve özgürlüklerden rastgele birinin yok edilmesini amaçlayan rastgele bir aktiflikte ve aksiyonda bulunma hakkı verecek halde yorumlanamaz.
1948’den Sonra
İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi’nin kabul edilmesinin akabinde, insan haklarını geliştirmek ve korumak için Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi, Avrupa Toplumsal Koşulu ve Yargı Bağımsızlığına Dair Temel Prensipler üzere yeni bildirgeler yayımlanmış ve muahedeler imzalanmıştır.