Ülkemizde meydana gelen büyük zelzeleler binlerce can ve mal kaybına sebep oluyor. Bunun en büyük sebebinin ise aslında zelzele değil, inançsız binalar olduğunu artık biliyoruz. Yeni yapılan binaların daha sağlam olmasını bekliyoruz lakin durum tam karşıtı. Yeni yapılan binaların yıkılması da akıllarda soru işareti oluşturuyor olağan. Bu türlü durumlarla karşılaşınca aklımıza gelen birinci isim de Mimar Sinan oluyor. Mimar Sinan, yüzyıllar evvel yaşamış olmasına, bugünün teknolojisine sahip olmamasına karşın zelzele sonrasında sapasağlam duran eserler inşa etti. Pekala Mimar Sinan’ın sırrı neydi?
Gelin birlikte inceleyelim…
Kaynak: https://www.trtizle.com/belgesel/gize…
Kahramanmaraş’ta meydana gelen iki büyük sarsıntı sonrasında binlerce vatandaşımız enkaz altın kaldı, binlerce bina yıkıldı.
7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılar toplamda 10 vilayetimizi etkiledi. 10 vilayetimizde müthiş boyutlarda yıkımlar meydana geldi. Bilhassa yeni inşa edilmiş binaların yıkılması, akıllarda soru işareti bıraktı. Teknolojinin bu kadar geliştiği günümüzde neden bir zelzelede binalarımız yıkılıyor? Hele ki bundan yüzyıllar öncesinde inşa edilmiş ve hala sapasağlam duran binalarımız varken…
Yaşadığımız sarsıntı felaketi sonrasında ismini bir sefer daha andığımız isim ise Mimar Sinan oldu elbette. Pekala yüzyıllar öncesinde yaşamış olmasına karşın Mimar Sinan yapıtlarında zelzele için hangi tedbirleri almıştı?
Mimar Sinan, 16. yüzyılda yaşamış ve 400’e yakın eser inşa etmiştir. Bu yapıtlarından en aşina olduğumuz ise İstanbul’da bulunan Süleymaniye Camii’dir. Mimar Sinan’ın inşa tekniklerinin sırları günümüzde hala çözülmeye çalışılıyor. Bilhassa Süleymaniye Camii’nin bu kadar büyük olmasına karşın yüzyıllardır hiçbir ziyan görmemesi şu günlerde herkesin merakını celbetti. Süleymaniye Camii’nde yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda Mimar Sinan’ın inşa sırasında ehemmiyet verdiği kimi noktalar fark edildi.
Süleymaniye Camii büyük ve ihtişamlı yapısına karşın yüzyıllara meydan okumuştur. Bugüne kadar geçirdiği toplamda 89 tane sarsıntıdan hiç hasarsız çıktığı bilinmektedir.
Süleymaniye Camii’nin inşaatına 1549 yılında başlanmıştır. Süleymaniye Camii’si 5 asırdır 15 tanesi 5.5 büyülüğünün üzerinde toplam 89 sarsıntıdan hiç ziyan görmemiş ve yalnızca 4 kere restore edilmiştir. Mimar Sinan bu yapıtının inşaatına birinci olarak sağlam bir temel atarak başlamıştır. Yalnızca temelin oturtulmasının 1.5 yıl sürdüğü bilinmektedir. Toplam inşa müddeti ise 7 yıldır. Süleymaniye Camii yerinin en altında kayalıklar olduğu bilinmektedir. Sinan birinci iş olarak toprak tabanı kaldırmış ve kayalara ulaşmıştır. Daha sonra 30 bine yakın kazık çaktırmış ve üzerine tonlarca yükte bloklar koydurmuştur.
Evliya Çelebi Süleymaniye Camii’nin 3 sene boyunca toprak üzerine çıkmadığını muharrir. Mimar Sinan bunun nedeni padişaha bile açıklamaz.
Mimar Sinan bunun sırrını açıklamasa da bugün bunun sebebinin yerin daha âlâ sıkışması olduğu bilinmektedir. Yani Mimar Sinan 2 yıl boyunca yerin yük taşır hale gelmesi ve daha yeterli sıkışması için beklemiştir. Bu tekniğe ‘kazık temek tekniği’ ismi verilmektedir. Mimar Sinan’ın yüzyıllar evvel uyguladığı bu teknik dünyanın birinci 7 yıldızı oteli olan Burc el-Arab’ın inşaatında da kullanılmıştır.
Bu teknikte inşaat sırasında öncelikle beton kazıklar dikilir. Daha sonra bu yere bir müddet boyunca farklı tonlarda basınçlar uygulanır ve tabanın sıkılaşması sağlanır. Bu teknik tıpkı vakitte bataklık yer üzerine inşa edilen Büyükçekmece köprüsünde de uygulanır.
Zemin gereğince sıkıştıktan sonra sağlam bir temel atılmaya başlar. Yapılam temelde uygulanan teknik, bir sarsıntı anında binanın alacağı ziyanı en aza indirir.
Mimar Sinan yapının temelini bi piramit biçiminde tasarlar. Öncelikle epey geniş bir harç katmanı uygulanır daha sonra ızgaralar yerleştirilir. Akabinde taban duvarının inşası başlar. Burada taban piramit halinde tasarlanmıştır. Böylelikle sarsıntı anında bina direncini temelden gösterir.
Yağmur ve yer altı sularının temeli çürütmesi ihtimaline karşı de tedbir alınır. Sinan, binanın temelinin bugün bile kuru kalması için temele dehlizler inşa eder. Yağmur ve yer altı sularının Haliç’e transferi sağlanır.
Süleymaniye Camii’nin ve Mimar Sinan’ın öteki yapıtlarının bu derece sağlam olmasının öteki bir sırrı ise Mimar Sinan’ın geliştirmiş olduğu harçtır.
O vakitlerin mimarisinde dolgu materyali olarak Horasan harcı kullanılmaktaydı. Mimar Sinan bu harcın içerisine ekler yaparak çok daha sağlam bir harç olmasını sağladı. Sinan harcın içerisine yumurta beyazı, peynir ve soğan üzere materyaller ekledi. Bunun sebebi ise harcın protein ve kükürt açısından zenginleştirilmesini sağlamaktı. Böylelikle Sinan’ın hazırlamış olduğu harç, olağan Horasan harcından 2 kat daha sağlam bir hale geldi. Ayrıyeten yapıtların daha esnek olmasını ve sarsıntıda ziyan görmemesini sağladı.
Mimar Sinan’ın bu kadar büyük ve sağlam bir yapı inşa ederken dikkat ettiği öteki bir hususta statik oldu. Yapının oluşturduğu on binlerce ton yük, yapının duvar ve sütunlarına eşit bir ölçüde dağıtıldı. Süleymaniye Camii’nin en dikkat cazip tarafı ise büyük kubbesidir. Sinan, bu kadar büyük bir kubbenin inşası sırasında ileri matematikten yararlanmıştır. Statik yük, pencere sayısı, kubbe yüksekliği, kubbe yükü, duvar kalınlığı üzere 13 farklı denklem bir ortada hesaplanmıştır.
Süleymaniye Cami’nin 17 Ağustos 1999 sarsıntısından tam 77 kat büyüklüğündeki bir zelzeleden sonra bile yıkılmayacağı düşünülmektedir.
17 Ağustos 1999 sarsıntısı, tarihimizde büyük bir yara açtı. 6 Şubat Pazartesi günü meydana gelen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılar de hiçbir ilerleme kaydedilmediğinin acı bir göstergesi oldu. Yapılan simülatör deneylerinde ise Süleymaniye Camii’nin 1999 sarsıntısı büyüklüğünden tam 7 kat büyüklüğündeki bir sarsıntıdan bile sağlam çıkabileceğini gösterdi. Bunu sağlayan şey ise binanın yalnızca büyüklüğü değil, esnekliğidir.
Mimar Sinan klasik taş örgüsünü geliştirmiş ve taşların bierleşen yüzeylerine delikler açarak tel monte etmiştir. Bu teknoloji bugün Japonya tarafından kullanılmaktadır.
Taşlar ortasından geçirilen teller kurşunla sabitlenmiştir. Bu tekniğe ‘elastik eklem teknolojisi’ ismi verilmektedir. Günümüz teknolojisinden 500 yıl evvel geliştirilen bu teknik bugün Japonya’da kullanılmaktadır. Bu teknik sayesinde sarsıntının oluşturduğu sarsıntı hareketli eklemler tarafından emilir.
Mimar Sinan ‘deprem terazileri’ ile binanın temelinde bir sorun olup olmadığını anlamak için bir formül geliştirir.
Mimar Sinan Beyazıt Camii’ne fotoğrafta görmüş olduğunuz iki adet silindir formundaki yapıyı ekler. Bu silindirler olağan şartlarda dönebilmektedir. Lakin bir sarsıntı sonrasında binanın temelinde bir problem meydana gelirse bu zelzele terazileri dönmeyecektir. Böylelikle binanın temelindeki külfetler da öğrenilmiş olur.
Mimar Sinan’ın Süleymaniye Camii’ni bitirdikten sonra padişah ile konuştuğunda ‘Öyle bir cami yaptım ki beşerler ziyan vermezde kıyamete kadar ayakta durur.’ dediği rivayet edilmektedir. Teknolojinin bu derece geliştiği günümüzde bile yapılan yeni binaların yıkılması, on binlerce vatandaşımızı kaybetmemiz ise içler acısı bir durumdur. Geçmişimizden ve bugünün teknolojisinden çıkarmamız gereken çok fazla ders vardır…